Gmina zajmuje obszar o powierzchni 8873 ha. Sieć osadową gminy tworzy 33 miejscowości skupione w 27 sołectwach. Udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni wynosi 76,3%, zaś grunty leśne i zakrzewione oraz zabudowane i zurbanizowane zajmują powierzchnię 23,7%. Na terenie Gminy Zaręby Kościelne funkcjonuje 1130 gospodarstw rolnych powyżej 1 ha. Wszystkie z nich stanowią gospodarstwa indywidualne. Najwięcej jest gospodarstw o powierzchni od 3 do 5 ha. Mieszkańcy naszej gminy poza głównym utrzymaniem z rolnictwa podejmują pracę w sektorze podmiotów gospodarczych. Na terenie Gminy Zaręby Kościelne działa 169 podmiotów gospodarczych.
Struktura demograficzna gminy w istotny sposób decyduje o aspektach w rozwoju gospodarczo - społecznego danego terenu. Niepokojącym czynnikiem jest zmniejszająca się liczba mieszkańców gminy. Spadek tej liczby kształtuje się w sposób następujący: 2000 r. – 4187, 2010 r. – 3951, 2015 r. – 3804, 2020 r. – 3602, 2023 r. – 3438. Negatywnym czynnikiem jest też zmniejszająca się liczba urodzeń, która w 2000 r. wynosiła 48 dzieci, w 2010 r. – 43, w 2015 r. – 36, w 2020 r. – 31, w 2021 r. – 35, w 2022 r. – 19, zaś w 2023 r. – 16 dzieci.
Na układ komunikacyjny gminy składają się drogi: wojewódzka, powiatowe i gminne. Droga wojewódzka nr 694 o długości 7 km przebiega w południowej części gminy, relacji Małkinia – Ciechanowiec. Główne drogi wychodzące promieniście z Zarąb Kościelnych o długości ponad 47 km to drogi powiatowe, odchodzące od dróg powiatowych drogi gminne mają ponad 70 km długości.
Przez teren gminy przebiega nowo przebudowany międzynarodowy szlak kolejowy Warszawa – Białystok – Wilno – Petersburg. Od dnia 13 grudnia 2020 roku, wraz z nowym rozkładem jazdy Kolei Mazowieckich, na stacjach Zaręby Kościelne i Kietlanka, a także Szulborze Wielkie zaczęły zatrzymywać się pociągi jadące w kierunku Warszawy. To duże udogodnienie dla mieszkańców naszej gminy, gdyż od 2008 na tych stacjach nie zatrzymywały się pociągi, co odczuwaliśmy, jako wykluczenie komunikacyjne naszego regionu. Gmina wielokrotnie występowała z pismami w tej sprawie, odbyło się też szereg rozmów i spotkań.
Na terenie funkcjonuje również pasażerska komunikacja autobusowa prowadzona przez prywatnych przewoźników. Od września 2021 roku została przedłużona nowa linia autobusowa od Zakrzewa Wielkiego, Zakrzewo Kopijki przez Pętkowo Wielkie i dalej przez Gąsiorowo, Zaręby Kościelne – Kosuty- Niemiry-Złotorię do Ostrowi Mazowieckiej.
Atutem gminy jest nie tylko dogodne położenie komunikacyjne, ale również malownicze zakola rzeki Bug w otulinie Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego o powierzchni 133 ha, a także doliny rzeczne rzeki Brok, Mały Brok oraz Wągrody. W części południowo- zachodniej gminy występują piękne kompleksy leśne.
W celu ochrony środowiska gmina prowadzi zbiórkę azbestu, finansowaną ze środków WFOŚiGW, punkt konsultacyjny „Czyste powietrze”. Zainstalowano panele fotowoltaiczne na budynkach świetlic, Centrum Opiekuńczo-Mieszkalnym, Centrum Aktywności Kulturalnej, szkole, Urzędzie Gminy, hydroforni, oczyszczalni ścieków. Na terenie gminy powstają również farmy fotowoltaiczne.
Korzystając z dofinansowania z WFOŚiGW gmina od 2022 roku systematycznie przeprowadza modernizację oświetlenia ulicznego – stare lampy energochłonne są wymieniane na energooszczędne.
W gminie znajduje się jedna stacja uzdatniania wody składająca się z trzech studni, z których jedna studnia wybudowana została w 2024 r. z dofinansowaniem z Polskiego Ładu. Sieć wodociągowa obejmuje 103,7 km rurociągów i 947 przyłączy prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania. W latach 2019 -2022 roku była prowadzona budowa nowych sieci wodociągowych oraz przebudowa przestarzałej sieci wodociągowej pod nowo wybudowanymi ulicami w miejscowości Zaręby Kościelne. Budowa ta była w 100% sfinansowana z dotacji ze środków rządowych.
Od 2019 roku funkcjonuje sieciowy system odprowadzania ścieków oraz mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia bytowa ścieków w miejscowości Nienałty-Brewki, sieć kanalizacyjna, do której podłączonych jest 180 gospodarstw domowych i firm z miejscowości Zaręby Kościelne. W 2022 roku ponadto dokonano budowy sieci kanalizacyjnej w miejscowości Zaręby Kościelne do ulicy Wspólnej, dodatkowo na terenie gminy działają 333 oczyszczalnie przydomowe wybudowane w poprzednich kadencjach. Obecnie są wykonywane projekty do budowy sieci kanalizacyjnej do miejscowości Nienałty-Szymany.
Obsługa telekomunikacyjna odbywa się za pośrednictwem sieci napowietrznych i kablowych. W tym zlokalizowane są dwie stacje bazowe telefonii komórkowej w miejscowości Zaręby Kościelne i Skłody – Stachy. W 2021 roku na terenie gminy rozpoczęła się budowa sieci światłowodowej, której zakończenie nastąpi w 2024 r.
Gmina Zaręby Kościelne opracowuje i realizuje szereg programów uchwalanych przez Radę Gminy, takie jak: Strategią Rozwoju Gminy Zaręby Kościelne, Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych na terenie Gminy Zaręby Kościelne, Gminnym Programem Wspierania Rodziny, Gminny Wieloletni Program Osłonowy: „Posiłek w szkole i w domu”, Programem „Opieki nad zwierzętami bezdomnymi oraz zapobieganiem bezdomności zwierząt na terenie gminy Zaręby Kościelne”, Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii, Programem Współpracy Gminy Zaręby Kościelne z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego, Program Rewitalizacji dla Gminy Zaręby Kościelne, Programem „Przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy
w rodzinie” , Programem gospodarki niskoemisyjnej, Programem usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Zaręby Kościelne, Gminny Program „Korpus Wsparcia Seniorów”.
Urząd Gminy realizuje także Programy Rządowe takie jak: „Opieka wytchnieniowa”, „Pomoc Żywnościowa”, „Poznaj Polskę”, „Laboratoria przyszłości”, „Czyste Powietrze”, „Dodatek węglowy”, „Mazowiecki Instrument Aktywizacji Sołectw”, „Polski Ład”, „Rządowy Fundusz Rozwoju Dróg”, „Ochrona Powietrza”, „Mazowsze dla lokalnych centrów integracyjnych”.
Poza Urzędem Gminy usługi dla mieszkańców świadczą jednostki organizacyjne: Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Zarębach Kościelnych, Gminna Biblioteka Publiczna w Zarębach Kościelnych, Publiczna Szkoła Podstawowa im Jana Pawła II w Zarębach Kościelnych, Centrum Opiekuńczo–Mieszkalne w Zarębach Kościelnych. Organem decyzyjnym, poza Wójtem Gminy, jest Rada Gminy Zaręby Kościelne licząca 15 radnych. Przy radzie działają stałe komisje: 4 osobowa Komisja Rewizyjna, 5 osobowa Komisja Budżetu, Oświaty, Rolnictwa, Kultury, Sportu i Rekreacji, 4 osobowa Komisja Skarg, Wniosków i Petycji.
Miejscowość Zaręby Kościelne do czasów powstania styczniowego była miastem, o czym świadczy zachowana do dzisiejszych czasów zabudowa – szczególnie ul. Rynek. W Zarębach znajdują się dwa kościoły o bardzo dużej wartości zabytkowej. Cmentarz parafialny oraz miejsca pamięci ukazują ciekawą historię naszego regionu. 16 czerwca 2019 roku z inicjatywy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego przy współpracy z gminą została uroczyście odsłonięta tablica pamiątkowa z Projektu „Zawołani po imieniu” poświęcona rodzinie Skłodowskim zamordowanym przez Niemców za pomoc okazaną Żydom.
Gmina Zaręby Kościelne szczyci się tym, że dziadek słynnej noblistki Marii Skłodowskiej - Curie , Józef Skłodowski pochodzi z naszej gminy z pobliskich Skłodów-Piotrowic. Chodził też do szkoły elementarnej w Zarębach Kościelnych. Pomnik Marii Curie- Skłodowskiej stoi przy budynku biblioteki gminnej, corocznie odbywają się konkursy dla dzieci ze szkoły, składane są kwiaty.
Z inicjatywa ks. Proboszcza Andrzeja Dmochowskiego powstały miejsca upamiętniające ważne wydarzenia – Bitwa Pod Kietlanką, miejsce pochówku płk Ignacego Mystkowskiego. Każdego roku organizowane są uroczystości patriotyczno-religijne okazji świąt: 3 Maja, 15 Sierpnia, 11 Listopada w asyście Kawalerii Zarębskiej w barwach 10 Pułku Ułanów Litewskich. Słynne na całą Polskę są również organizowane od 2000 roku pielgrzymki konne na Jasną Górę. Wiele cyklicznych uroczystości organizowanych jest przez gminę i jej jednostki organizacyjne.
Gmina współpracuje ze Związkiem Polaków na Litwie, gdzie 10 listopada 2023 roku została podpisana umowa o współpracy partnerskiej pomiędzy Gminą o Starostwem Skemiai na Litwie. W latach poprzednich trzykrotnie gościł u nas zespół ISSA z Litwy a nasze zespoły ludowe wyjeżdżały na Dni Kultury Polskiej na Laudzie i Żmudzi. W 2018 roku z okazji 100-lecia odzyskania niepodległości z inicjatywy Pani Wójt Urszuli Wołosiewicz ( wówczas pełniła funkcję Wicestarosty Powiatu Ostrowskiego) został ufundowany sztandar dla Polaków na Litwie zorganizowanych w Stowarzyszeniu Polaków Kiejdan.
W celu budowania społeczeństwa obywatelskiego realizowane są działania 10 Kół Gospodarstw Wiejskich, które na swoją działalność pozyskują środki z różnych projektów, Młodzieżowej Rady Gminy, Senioralnej Rady Gminy, zespoły śpiewacze, stowarzyszenia, czy też wykorzystywanie Funduszu Sołeckiego przez poszczególne sołectwa.
Działania Gminy tworzą warunki sprzyjające rozwojowi przedsiębiorczości i stymulują aktywność gospodarczą i innowacyjną. Prowadzona jest odpowiednia polityka finansowa, co przekłada się na poprawę życia społeczeństwa oraz stwarza sprzyjające warunki dla osiedlania się nowych mieszkańców. Wpływa na to rozbudowa infrastruktury drogowej, wodociągowej, kanalizacyjnej, edukacyjnej, kulturowej a także rozbudowa infrastruktury społecznej, tj. powstanie w 2020 roku pełnowymiarowego dziesięciogodzinnego przedszkola, wiele placów zabaw czy też boisk sportowych. W 2024 roku wybudowano kompleks nowoczesnych boisk sportowych przy szkole w Zarębach Kościelnych. Odpowiednie zaplecze jakim jest posiadanie na terenie gminy 8 świetlic wiejskich z których 5 powstały w okresie lat 2020-2024 oraz długo oczekiwane Centrum Aktywności Kulturalnej w Zarębach Kościelnych, bibliotekę, szkołę, wybudowanych kilku altanek i placów zabaw w poszczególnych wioskach, siłowni plenerowych, a także modernizacja sali rekreacyjnej - siłowni wewnętrznej pozwala mieszkańcom rozwijać swoje pasje oraz przyjemnie spędzać wolny czas. W 2020 roku wyremontowano i nadbudowano dawny budynek po Komisariacie Policji gdzie utworzono Centrum Opiekuńczo- Mieszkalne w którym powstało 14 nowych miejsc pracy, jak również zapewniono dostęp do różnych form opieki dla osób dorosłych z niepełnosprawnościami. Budowa nowego budynku komunalnego w 2021 roku znacznie poprawiła warunki mieszkaniowe osób wymagających wsparcia i pomocy.
O pozycji gminy na mapie Polski świadczą liczne nagrody w prestiżowych rankingach. Niezależny ranking prowadzony przez Rzeczpospolitą ocenia wskaźniki finansowe, społeczne, środowiskowe oraz jakość zarządzania gminą. W edycji rankingowej 2020 zajęliśmy wysokie bo 65 miejsce w kraju na 1537 gmin wiejskich oraz 7 miejsce na Mazowszu na 226 gmin wiejskich. W kolejnym roku zajęliśmy 61 miejsce,najwyższe spośród okolicznych samorządów. Z kolei Pismo Samorządu Terytorialnego – WSPÓLNOTA ocenia całość wydatków majątkowych w przeliczeniu na liczbę mieszkańców w danym samorządzie biorąc pod uwagę 3 letni okres inwestycyjny. W tym rankingu również zajmujemy czołowe miejsca. Za lata 2019-2021 zajęliśmy bardzo wysokie bo 5 miejsce w Województwie Mazowieckim na 228 gmin wiejskich oraz 75 miejsce w kraju. W latach 2020-2022 spadliśmy na 161 miejsce w kraju, ale jest to bardzo dobry wynik biorąc pod uwagę że w kraju jest 1537 gmin. W ciągu ostatnich lat wiele cennych nagród i wyróżnień zdobyły niektóre sołectwa i KGW
Pozytywna zmiana wizerunku gminy w dużej mierze stała się możliwa dzięki zaangażowaniu społeczeństwa i pracowników gminy. Nieustanne dążenie do pozyskiwania środków zewnętrznych z UE, Samorządu Województwa Mazowieckiego, a szczególnie programów rządowych przekazywanych w ramach dotacji takich jak: Rządowy Fundusz Inwestycji Lokalnych, Program Inwestycji Strategicznych „Polski Ład”, Rządowy Fundusz Rozwoju Dróg i wiele innych przyczynia się do poprawy jakości życia i podniesienia standardu funkcjonowania mieszkańców Gminy Zaręby Kościelne.
