Historia

Wieś Zaręby Kościelne posiada bogatą historię Około 1410 roku Świętosław z Zarębina z ziemi wyszogrodzkiej otrzymał nadane 20 włók nad Brokiem, na których powstała wieś Zaręby -Brokowo (później Borkowo), siedziba Zarembów herbu Zaremba. W 1448 roku. otrzymała od księcia mazowieckiego Bolesława IV prawo niemieckie. Wieś drobnoszlachecka w wieku XV -XVIII, w której stopniowo wyrosła większa majętność. W 1732 roku staraniem Szymona Zaremby uzyskała prawa miejskie. Układ przestrzenny o charakterze miejskim z placem rynkowym o zarysie równoległoboku. Zabudowa w typie wiejskim i małomiasteczkowym, w XIX -XX wieku przeważnie drewniana. Dominantą zespół kościoła i klasztoru poreformackiego, usytuowany przy przebiegu głównego traktu komunikacyjnego, stanowiący zamknięcie widokowe jego odgałęzienia ku zachodowi.

Ważniejsze wydarzenia:

• 1410r.- Założenie wsi Zaremby Brokowo (Rycerz Świętosław z Zarembina otrzymał od Bolesława IV 20 włók ziemi nad rzeką Brok )
• 1430r.- Wybudowanie pierwszego kościoła
• 1448r.- Wieś Zaremby otrzymała od Bolesława IV prawo niemieckie
• 1449r.- Powstanie Parafii Zaręby Kościelne, wydzielonej z parafii zuzelskiej
• 1462r.- Pożar kościoła parafialnego w Zarębach.
• 1472r.- Założenie wsi Złotoria. Książe mazowiecki i biskup płocki, Kazimierz III, nadał czterem braciom o imionach Andrzej, Marcin, Stanisław, i Stefan ziemię leżącą nad rzeką Brok, pragnąc nieużytek albo las niezamieszkały, albo zapuszczony i nieprzynoszacy nam i naszemu kościołowi żadnego dochodu. W miejscu tym została założona wieś o nazwie Złotoria.” [K.,J. Samusikowie: Dwory w Łomżyńskim. Łomża 2003, s. 192-195.]
• 1502r.- Złotoria- Wincenty Przerębski, biskup płocki i podkanclerzy koronny, założył parafię i ufundował tu kościół p.w. Wniebowzięcia N. M. Panny. Kościół ten spłonął dwa razy: w 1716 i 1816 r. W drugiej połowie XVIII wieku kapituła pułtuska wzniosła w Jasienicy drewniany kościół pod wezwaniem św. Rocha, który stał się filią kościoła parafialnego w Złotoryi. W 1804 roku nastąpił podział parafii i powstała nowa parafia w Jasienicy. W 1816 roku, po drugim pożarze kościoła w Złotoryi, obie parafie połączyły się i obecnie jest już tylko jedna- w Jasienicy. Obecnie istniejący kościół w Jasienicy pobudowany został w latach 1873-80.
• 1512r.- Wybudowanie drugiego kościoła parafialnego w Zarębach Kościelnych. Cieśla Leonard z Kępiastego wybudował kruchtę kościoła.
• 1680r.- Od tego roku w Zarębach Kościelnych działała szkoła żydowska. W tym bowiem czasie wspomina się o cmentarzu (kirkucie) żydowskim w Zarębach. Występowanie kirkutu świadczy o istnieniu licznej grupy mieszkańców. Przy takich zbiorowiskach powstawały szkoły, gdyż Żydzi przykładali dużą uwagę do nauki czytania.
• 1732r.- Dzięki staraniom Szymona Zaremby, nasza miejscowość uzyskała prawa miejskie.
• 1761r.- Sprowadzenie przez Szymona Zarembę zakonników- ojców reformatów
• 1765r.- Dnia 29 października 1765 r. odbyła się uroczystość poświęcenia i postawienia krzyża na miejscu, gdzie miał stanąć kościół i klasztor ojców Reformatów.
• 1768r.- W maju 1768 r. położono kamień węgielny pod kościół zakonu Reformatów
• 1768r.- Zmarł fundator klasztoru Szymon Zaremba. Zwłoki fundatora odzianego w kontusz i pas polski zostały zabalsamowane i złożone w podziemiach klasztoru. Trumna ze zwłokami zachowała się do dziś w dość dobrym stanie.
• 1774r.- Zakończenie budowy kościoła ojców reformatów
• 1792r.- Kościół został konsekrowany przez Antoniego Norberta Narzymówskiego- Bp. Ewarieńskiego Sufragana Pułtuskiego (6 V 1792r.)
• 1795r.- III rozbiór Polski. Po III rozbiorze w 1795r. Zaręby Kościelne znalazły się pod zaborem pruskim.
• 1803r. Ślub Urbana Skłodowskiego szlachcica ze Skłodów Piotrowic i Małgorzaty z Rykaczewskich- pradziadków M. C. Skłodowskiej
• 1804- 19 marca 1804r. w Skłodach Piotrowicach urodził się Józef Skłodowski syn Urbana- dziadek Marii Curie- Skłodowskiej
• 1805r.- Wybudowanie na dziedzińcu kościoła reformatów kolumny toskańskiej.
• 1807r.- 1815r.- Zareby Kościelne znajdują się w granicach Księstwa Warszawskiego utworzonego przez Napoleona.
• 1861r.- Wzniesienie kostnicy klasycystycznej na dziedzińcu kościoła.
• 1862r.- Wzniesienie figury Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej.
• 1962r.- W grudniu 1862r. oddano do eksploatacji linię kolejową petersbursko–warszawską, która przebiega ok. 3km od wsi Zaręby Kościelne. Linia kolejowa przyczyniła się ożywienia ekonomicznego okolicznych miejscowości np. Małkini. Dzięki kolei rozwijał się handel m.in. drzewny. Podczas Powstania Styczniowego przewożono tą trasą siły wojska rosyjskiego do Królestwa Polskiego.
• 1863r. Powstanie Styczniowe- Bitwa pod Kietlanką (13 V 1863r.).
• 1866r. 24 IV- Likwidacja klasztoru ojców Reformatów przez władze carskie. Ojcowie zakonni zostali wywiezieni dożywotnio do Pińczowa- ówczesnej ziemi Kieleckiej. Pozostawiono najmłodszego O. Reformata ks. Florian Szrodę, a kościół przyklasztorny zamieniono na parafię p.w. Najświętszego Imienia Jezus.
• 1872r. - Z powodu pęknięć sklepienia, dobudowano północną nawę o sklepieniu kolebkowo- krzyżowym na gurtach oraz skrzydło mieszczące pomieszczenia gospodarcze i potężną narożną skarpę. Plany wykonał budowniczy z Ostrołęki pan Kalicki.
• 1881r.- Pożar drugiego kościoła parafialnego- "kościółka"
• 1882r.- 21 lutego 1882r. - zmarła babcia M. C. Skłodowskiej, 21 sierpnia 1882r.- zmarł dziadek M. C. Skłodowskiej
• 1882-1900r. Budowa nowego- trzeciego kościoła z kamienia polnego i cegły p.w. Św. Stanisława Biskupa- konsekrowany w 1900r.
• 1898r.- W osadzie znajdowała się gminna szkoła posiadająca własny drewniany budynek, do której uczęszczało ok. 100 dzieci (do tej pory szkoła działała w budynku wynajętym).
• 1901r.- 14 grudnia 1901r. została otwarta poczta.
• 1903r.- Uruchomiono bibliotekę publiczną- jedną z czterech w całym powiecie.
• 1903r. - Budowa młyna parowego.
• 1912r.- Rozpoczęto budowę nowego, murowanego budynku szkoły. Została wówczas wybudowana północna i środkowa część obecnego budynku.
• 1914r.- Wybuchła I Wojna Światowa.
• 1915r.- Początek sierpnia- wycofujące się przed Niemcami wojska rosyjskie podpalają domy i zagrody, a mieszkańcom nakazują ewakuację w głąb Rosji.
• W tym czasie- sierpień 1915r. spłonął cały, aczkolwiek murowany rynek, przez ludność żydowską przeważnie zamieszkały, oraz najuboższa część osady "morgami" zwana.
• 1915r.- Pod koniec sierpnia 1915 roku Zaręby Kościelne zostały zajęte przez wojska niemieckie (I Wojna Światowa).
• 1919r.- Ze strony http://www.jewishgen.org/yizkor/Zareby/zar048.html wynika, że w Zarębach w kwietniu 1919 r powstała wyznaniowa szkoła żydowska z językiem wykładowym jidisz. Początkowo było w niej 80 uczniów podzielonych na 4 grupy. Nauczycielami byli Israel Steinberg i Mojsze Bergman. Potem ilość uczniów wzrosła do 260 i została podzielona na siedem grup. Szkoła miała 4 klasy i dwóch nauczycieli. Teatr szkolny przedstawiał także sztuki w języku polskim - m. in. Karpaccy Górale. Poza szkołą istniała także biblioteka żydowska i teatr amatorski.
• 1920r.- Bolszewicy w Zarębach Kościelnych.
• 1927r.- Po wprowadzeniu siedmioklasowej szkoły przystąpiono do rozbudowy budynku szkoły. Prace zakończono w 1927r. oddając do użytku skrzydło południowe oraz mieszkanie dla kierownika szkoły znajdujące się na poddaszu.
• 1928r.- 11 listopada 1928r.- z inicjatywy ówczesnego kierownika szkoły pana Franciszka Fijałkowskiego i innych osób w 1928r., w X Rocznice Odzyskania Niepodległości przy drodze, przed szkołą został posadzony "Dąb Pokoju", który rośnie do dziś. Dąb ten sadził najstarszy mieszkaniec Zarąb- pan Franciszek Zaborowski i najmłodszy uczeń szkoły podstawowej- pan Ryszard Jabłoński.
• 1929r.- Dom sióstr Westiarek w Zarębach kościelnych powstał we wrześniu 1929r. (lub 1928r.?) Siostry przybyły tu na zaproszenie ks. Proboszcza Włodzimierza Bendowskiego w celu objęcia opieki nad kościołem. Zamieszkiwały w starej drewnianej plebani, którą w 1967r. obmurowały i wyremontowały.
• 1929r.- W latach 1929–30 mieszkańcy gminy własnymi siłami wybudowali przystanek kolejowy na trasie Warszawa- Małkinia- Białystok oraz drogę gminną łączącą go z Zarębami.
• 1939r.- Wybuch II Wojny Światowej.
• 14 września 1939r. wojska niemieckie zajmują Zaręby Kościelne.
• 24 września 1939r.- zgodnie z wcześniejszym porozumieniem sowiecko- niemieckim Niemcy wycofują się, a na ich miejsce, do Zarąb wkraczają Rosjanie. Tutejsze tereny zostały włączone do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.
• 24 września 1939r.- 22 czerwca 1941r.- Okupacja sowiecka naszej gminy. Budowa bunkrów. Wywózka wielu rodzin na Syberię. Wzniesienie pomnika Lenina na rynku.
• 1939/40- W roku szkolnym 1939/40 szkoła funkcjonowała normalnie, kierownikiem był nadal pan Długołęcki. Administracyjne szkoła należała do rejonu szkolnego Czyżew.
• 1940/41- W roku szkolnym 1940/41 na terenia Zarąb Kościelnych powstały dwie szkoły: polska i rosyjska. Do szkoły polskiej uczęszczały dzieci polskie, a do rosyjskie dzieci żydowskie. Obie szkoły nosiły nazwę: niepełna szkoła średnia. W 1940r. Dyrektorem szkoły polskiej został Bronisław Pawelczyk, a rosyjskiej– najpierw Rosjanin Ambach, a potem Kozłow. W obydwóch szkołach uczyli nauczyciele polscy i rosyjscy.
• W latach 1939-41 w klasztorze mieściło się więzienie radzieckie, m. in. dla osób schwytanych przy przejściu przez granicę z Generalną Gubernią.
• 22 czerwca 1941r.- Atak Niemców na linie obroną Rosjan (bunkry) przebiegającą w okolicach Skłodów, Świerży, Nienałt. Po krótkich walkach sowieci uciekają w popłochu.
• Atak nastąpił o godzinie 4 rano. W skutek precyzyjnie przygotowanego ostrzału artyleryjskiego spłonęła doszczętnie centralna część miasteczka tj. wokół rynku, zamieszkiwana przez ludność niemal w całości żydowską. Sporo było ofiar śmiertelnych i znacznie więcej rannych. W wyniku tych działań Zaręby Kościelne zostały w 70% zniszczone. Od pożaru ocala ulica Farna– strona zachodnia, Młynarska, Gęsia, i Brewki Zakościelne.
• 22 czerwca 1941r.- 14 sierpnia 1944r.- Po okupacji sowieckie, zaczęła się okupacja niemiecka. Gmina Zaręby została włączona do Południowych Prus Wschodnich.
• 28 września 1941r.- Wymordowanie ludności żydowskiej (ok. 2000). Zbrodni dokonali Niemcy w pobliżu wsi Mianówek (w odległości 2km od wsi Szulborze). Żydów rozstrzelano w dole przeciwczołgowym, który wchodził w skład radzieckiego pasa umocnień obronnych wzniesionych przed napaścią hitlerowską na Związek Radziecki o długości około 150m i szerokości 6m. Tylko nielicznym wcześniej udało się skryć w Zarębach i w okolicznych wsiach i przetrwać wojnę.
• 14 sierpnia 1944r.- Wyzwolenie Zarąb Kościelnych z okupacji niemieckiej przez 48 armię generała Romanienki 1 Frontu Białoruskiego Armii Radzieckiej.
• 1955r.- Przeprowadzono elektryfikacje kościoła
• 1964r.- Kościół został odrestaurowany przez artystę malarza mgr M. Domurata z Poznania z dobrowolnych składek parafian.
• 1966-1992- Kościół parafialny "kościółek", z racji poważnych zniszczeń i zaniedbania był zamknięty
• 1981-83- Dzięki staraniom ks. kanonika Witolda Nagórskiego, klasztor został gruntownie wyremontowany. On też zabiegał o zorganizowanie w salach klasztoru muzeum. Muzeum gromadziło ciekawe zbiory sztuki afrykańskiej. Muzeum nosiło nazwę: „Łomżyńskie Muzeum Diecezjalne w Zarębach Kościelnych Krajów Afryki i Galeria Malarstwa im. Anny i Leona Kubańskich”.
• 1994r.- Staraniem ks. prob. Kazimierza Chodźki w latach 1992-1994 kościół parafialny "kościółek" został odremontowany i na nowo przywrócono mu funkcje, kościoła parafialnego.